महाराष्ट्र टाइम्स.कॉम | Updated: 30 Oct 2020, 6:15 pm
Subscribe
आदिकवी आणि रामायणाचा कर्ता असलेल्या महर्षी वाल्मीकि यांचा जन्म अश्विन पौर्णिमेला झाल्याचे मानले जाते. वाल्मीकि जयंतीनिमित्त महर्षींच्या जीवनाचा घेतलेला हा थोडक्यात आढावा...
याउलट दिवसेंदिवस त्याविषयीची गोडी वाढत चालल्याचे आपल्याला पाहायला मिळते. त्रेतायुगात महर्षी वाल्मीकि यांनी लिहिलेले रामायण प्रमाण मानले जाते.
Martin d28 signature clarence creamy biographyयावरूनच गोस्वामी तुलसीदास यांनी रामचरितमानस रचल्याचे सांगितले जाते. आदिकवी आणि रामायणाचा कर्ता असलेल्या महर्षी वाल्मीकि यांचा जन्म अश्विन पौर्णिमेला झाल्याचे मानले जाते. यंदा शनिवार, ३१ ऑक्टोबर २०२० रोजी वाल्मीकि जयंती साजरी केली जाणार आहे. देशभरात अनेक ठिकाणी वाल्मीकि जयंती उत्साहात साजरी केली जाते. या दिवशी रामायण पठण केले जाते. वाल्मीकि जयंतीनिमित्त महर्षींच्या जीवनाचा घेतलेला हा थोडक्यात आढावा...
शरद पौर्णिमेला जुळून येताहेत अद्भूत योग; 'या' मुहूर्तावर करा लक्ष्मी पूजन
महर्षी वाल्मीकिंविषयी काही मान्यता
आदिकवी रामायणाचा कर्ता असलेल्या वाल्मीकिंविषयी अनेक मान्यता असल्याचे दिसून येते.
वाल्मीकिंचे आई आणि वडील त्याला एका किराताजवळ ठेवून तपश्चर्येला निघून गेल्यावर तो लूटमारीचा धंदा करू लागला. त्याचे नाव ‘वाल्या’ पडले व सर्व लोक त्याला ‘वाल्या कोळी’ म्हणू लागले. याने एकदा काही ऋषींना घेरले. परंतु, त्या ऋषींनी त्याला उपदेश केला. त्याच्या जीवावर चैन करणारे त्याचे कुटुंबीय त्याच्या पापात वाटेकरी होतात काय, असे विचारून येण्यास सांगितले.
कोणीही जेव्हा तयार होईना, तेव्हा त्यास उपरती झाली. बसल्या जागी त्याने ऋषींनी दिलेल्या राममंत्राचा जप सुरू केला. त्याच्या अंगाभोवती वल्मीक म्हणजे वारूळ निर्माण झाले. त्यामुळे त्यांना पुढे ‘वाल्मीकि’ असे नाव मिळाले, असे म्हणतात.
कोजागरी पौर्णिमा : महालक्ष्मी देवीचे पूजन; धनलाभाचे शुभ योग
रामायणात वाल्मीकिंविषयी माहिती
महर्षी वाल्मीकिंना तपस्वी, मुनिपुंगव, द्विज अशी विशेषणे रामायणामध्ये योजलेली आढळतात.
रामायणाच्या उत्तरकांडात वाल्मीकिंनी आपली उत्पत्ती सांगितली आहे, असे म्हटले जाते. ‘प्रचेतसोऽहं दशमः पुत्रो राघवनंदन’म्हणजे आपण प्रचेतसाचा दहावा पुत्र आहोत, असे त्यांनी म्हटल्याचे नोंदविण्यात आले आहे. रामायणातील उत्तरकांड म्हणजे मूळच्या काव्यात नंतर घातलेली भर आहे, असे संशोधकांचे मत आहे.
Biodata hassan wirajuda biographyप्रचेता म्हणजे वरुण. त्याला भृगू व वाल्मीकि असे दोन पुत्र होते, असा संदर्भ भागवतात आला आहे. वाल्मीकि मोठे शिवभक्त होते, अशी मान्यता आहे.
कोजागरी पौर्णिमा : राशींनुसार लक्ष्मी देवीला दाखवा नैवेद्य; 'हे' मंत्र उपयुक्त
महाभारतातील वाल्मीकिंचा उल्लेख
रामायणात तमसा तीरावरील वाल्मीकिंच्या आश्रमाचे वर्णन आहे.
वाल्मीकिंच्या शिष्यशाखा मोठी होती. भरद्वाज हा त्यांचा प्रमुख शिष्य. रामाने सीतेचा त्याग केल्यावर तिचा व तिच्या पुत्रांचा वाल्मीकिं ऋषींनी सांभाळ केला. कुश व लव यांना शिक्षण दिले, रामायण पढविले, रामाच्या अश्वमेध यज्ञाला ते सशिष्य उपस्थित होते, असे काही तपशील महाभारतात आढळतात, असे सांगितले जाते. एका ऋषीबरोबर वादविवाद केल्याने वाल्मीकिंला ब्रह्महत्येचा दोष लागला व महादेवाच्या उपासनेने ते पापमुक्त झाले, असाही निर्देश महाभारतात आल्याचे आढळून येते.
रामायणाची निर्मिती
रामायण निर्मितीची महत्त्वाची कथा क्रौंचवधाची होय.
एकदा तमसा नदीच्या तीरावर असलेल्या क्रौंच पक्षाच्या एका जोडीतील नराला एक व्याध बाणाने मारीत असल्याचे वाल्मीकिंने पाहिले. क्रौंचीच्या करूण विलापाने त्याचे हृदय हेलावले व त्याच्या मुखातून शापवाणी बाहेर पडली. अनुष्टुभातील या अकल्पित काव्यरचनेने वाल्मीकि स्वतःच भारावले. पुढे ब्रह्मदेव त्याच्यांकडे आले व आशीर्वाद देऊन महर्षी वाल्मीकिंना रामायण रचण्याची आज्ञा केली.
त्याच्या काव्यस्फूर्तीची ही रचना इतर ग्रंथामध्येही निर्देशिली आहे. परंतु ही कथा कवी आणि काव्य यांच्या गौरवातूनच प्रसृत झाली असावी, अशी मान्यता आहे.
ईद मिलाद-उन-नबी का साजरी केली जाते? वाचा, इतिहास, महत्त्व व परंपरा
आदिकवी वाल्मीकि
वाल्मीकिच्या रामायणाने अलंकृत, अभिजात महाकाव्याचा आदर्श निर्मिला असल्याचे दिसून येते.
वाल्मीकिंच्या काव्यप्रतिभेने संस्कृत साहित्य बहरले. आधुनिकांनाही स्फूर्ती मिळाली. ‘आदिकवी’ या गौरवातच वाल्मीकिंची थोरवी सिद्ध होते, असे म्हटले जाते. तसेच वाल्मीकिंच्या नावावर वाल्मीकिसूत्र, वाल्मीकिशिक्षा, वाल्मीकिह्रदय, गंगाष्टक आदी रचना आढळतात.